(G)Een uitgebreide geschiedenis, - tot aan de 19de eeuw
De -waarschijnlijk- duizend jaar breigeschiedenis is
hieronder samengevat in een notendop. Maar let op: als je begint te klikken op de links, dan
vliegt de tijd voorbij met alle leuke, spannende en gruwelijke verhalen die er
in de geschiedenis van breien te vertellen zijn. Veel plezier ermee!
--------------------------------------------------------------------------
Introductie
Leuk dat je geïnteresseerd bent in het begin van breien.
Voor de meeste mensen is het een leuke hobby. Of misschien is het voor jou wel
een expressiemiddel, of een ambacht. Maar altijd is het goed om te weten waar
iets vandaan komt.
In deze lezing vertel ik, via veel anecdotes, maar ook
archeologische vondsten en oude geschriften, hoe waarschíjnlijk de ontwikkeling
van breien verlopen is. Van 12 tot 17u ben ik beschikbaar om vragen te
beantwoorden. Als je hieronder een vraag stelt, dan zal ik daar ook op
reageren. Alleen haal ik na de festivaldagen de lezing van de site en zijn
de vragen&antwoorden niet meer te zien.
In deze handouts zijn de links en boeken die ik gebruik heb
voor de lezing terug te vinden. Na het festival zal ik de lezing op mijn
Patreonpagina zetten (die nu al in de lucht is, maar pas aan het begin van 2021
een beetje gevuld zal zijn met leuke artikelen en filmpjes. Het is een betaald
abonnement, ik raad je aan nog even te wachten ;). Deze handout is daar dan ook
terug te vinden. Daarom vraag ik aan de bezoekers van het festival om de handouts niet te
verspreiden, maar mensen die er interesse in hebben, te verwijzen naar Patreon
(patreon.com/codelief).
Wil je meer weten over de geschiedenis van breien, dan zijn
dit goede onderzoekers om te volgen in het Nederlands veld:
Berthi Vissers is gestopt met nieuwe artikelen schrijven
voor haar blog, maar er is heel veel informatie te vinden: http://berthi.textile-collection.nl/
Carla Meijsen: http://lifenknitting.net/
Christel Brandenburgh: https://textilearchaeology.nl/
Constance Willems www.knithats.de
en op Facebook bijna iedere dag een brei-schilderij
Evelien Verkerk: https://nederlandsgebreid.org/
Geeske Kruzeman : https://independent.academia.edu/GeesKrus
Gieneke Arnolli: https://kostuumvereniging.nl/leden/gieneke-arnolli/
(hier is ook een stukje Brei!tentoonstelling te zien).
Gillian Vogelsang – Eastwood: https://www.trc-leiden.nl/
In een artikel in Archeologie in Nederland wordt er over
textielarchelogie geschreven: http://textilearchaeology.nl/wp-content/uploads/2017/10/archeologie-in-nederland-1.pdf
en ben je niet bang voor een beetje Engels?
Dan is het Knitting History Forum een mooie informatiebron: http://knittinghistory.co.uk/resources/
En de vlogs van Roxanne Richardson gaan regelmatig over de
techniek van het breien van ontwerpen die eind 19de, begin 20ste
eeuw werden gepubliceerd in breiboekjes: https://www.youtube.com/user/RoxMpls.
En ze is een meester-breier, ze geeft regelmatig tips.
Definitie breien:
Breien is een werkwijze om van één lange draad een
elastisch weefsel te maken met behulp van twee of meer naalden zonder ogen. De
steken zijn horizontaal en verrtikaal met elkaar verbonden. Als er ééntje los
gaat, kunnen de steken eronder en ernaast ook los, er ontstaat een ladder.
Haken: Met een haaknaald en
een lange draad wordt een stevig object gemaakt. Haakwerk is niet zo elastisch.
De steken zijn horizontaal met elkaar verbonden.
Naaldbinden: Naaldbinden lijkt op haken, met het grote
verschil dat er niet met een haaknaald, maar een gewone naald gewerkt wordt en
met korte stukken draad. De draad wordt met de naald door een lus gehaald,
waardoor een nieuwe lus ontstaat. Het textiel is stevig en
duurzaam.
Koptische sokken,
2de of 3de eeuw n CHr
Meer informatie op de website van
het Victoria & Albert Museum: http://collections.vam.ac.uk/item/O107787/pair-of-socks-unknown/
Zelf maken van deze sokken: http://ancientegyptiansock.blogspot.com/2010/01/single-needle-knitting-video-and.html
(Engelstalig)
http://ancientegyptiansock.blogspot.com/search/label/Petrie%20Museum
Fragment naaldbinding uit Esch uit de 2de eeuw na
Chr. Bij een opgraving op 10-11 april 1952 in Esch – beschreven door Vd Hurk en A Bruijn, op een
perceel van J. Ruys, op de Kollenberg in Esch.
Blog Carla Meijsen: http://lifenknitting.net/?p=10932#comment-35054
Als je het artikel van Enna van Dijk graag wilt lezen, stuur
me dan een berichtje (op codelief@outlook.com
kan ook ).
Filmpje opgraving: https://nl.wikipedia.org/wiki/Opgravingen_te_Esch
Tunisch haken:
Oudste bekende
gebreide fragment:
En de oudste vondst van gebreid voorwerp – sok met patroon
uit graf Egypte, maar misschien toch uit India – V&A https://www.vam.ac.uk/articles/the-history-of-hand-knitting
Het artikel van Anneke Lyffland , over het fragment in Estland,
is hier te vinden: https://www.academia.edu/4797903/a_study_of_a
_13th_century_votic_knit_fragment_a_study_of_a_
13th_century_votic_knit_fragment_introduction
Een vergelijkbare, bijna complete sok is te vinden in het
Metropolitan Museum Art: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/
448138?=&imgno=3&tabname=object-information
En deze is nagebreid (Frans): https://www.metmuseum.org/art/collection/search/448138?=&imgno=3&tabname=object-information
Einde Deel 1.
Op naar het 2de deel, en opmerkingen lees/hoor ik
graag.
Uitgebreide groet, Marleen (alleen heb ik de laatste tijd
veel te weinig gebreid, en veel te veel achter de computer gezeten…).
Deel 2: 1100-1800
Kussens in Spaans klooster, website klooster (Spaans en
Engels): https://www.monasteriodelashuelgas.org/
Spaanse Website
https://www.patrimonionacional.es/coleccion/restauracion/almohada-del-infante-d-fernando-de-la-cerda
Meer informatie in het boek van Richard Rutt: The History of
Handknitting
Ijslandse website met patroon
uitgetekend: http://this.is/harpa/saga_prjons/spaensku_pudarnir.html
1390 Madonna van
Buxtehude – Italië Geschilderd door een Duitser die in Italië/ Hongarije op
reis was, Meester Bertram van Minden https://online-sammlung.hamburger-kunsthalle.de/de/objekt/HK-501/doppelfluegeliges-altarretabel-sog.-uxtehuder-altar?term=bertram&context=default&position=2https://commons.wikimedia.org/wiki/File:KnittingMadonna.jpg
Ambrogio Lorenzetti: http://www.medievalsilkwork.com/2011/05/image-of-knitting-madonna.html
Of
http://inhaughtpursuit.blogspot.com/2010/03/behold-thy-mother-knitting.html
of toch niet: https://web.archive.org/web/20120825225606/http://www.aiwaz.net/panopticon/lorenzetti-ambrogio/gc57p1
Breien is luxe,
breien is een wonder – kerkelijke zaken http://knitty.com/ISSUEspring06/FEAThistory101.html
Nieuw onderzoek (via de Knitty
History Forum – conferentie) naar handschoenen van Tjechische abdissen, en
raadselachtige openingen bij het topje van de wijs-en middelvinger. Weet je
iets meer, dan kun je contact opnemen met Sylvie Odstrcilova (bijvoorbeeld via https://independent.academia.edu/SylvieOdstrcilova)
-----------------------------------------------------------------------
1424 Coventry Cappers Mutsen breien a
hat-knitting guild appeared in England in 1424, Bron: http://knitty.com/ISSUEspring06/FEAThistory101.html
https://www.academia.edu/38435828/Erasmus_muts_pdf
Erasmus’ muts is de afspiegeling van de tijd en de stand waartoe men
behoorde. Leuk artikel van Geeske Kruseman.
--------------------------------------------------------------------
De opscheppers, ‘ brags’, met hun gebreide broeken:
Filips de Eerste van Spanje, Hendrik de Achtste van Engeland en de gebreide
zijden brague van hertog August van Saksen,van vóór 1556, geel zijden garen,
gebreid, visgraat, schaakbord en gestreepte patronen; bevestigingen: gele
zijde;: gele taft, voering: geitenleer. Maalt deel uit van de collectie van het
Residenzschloss in Dresden
https://skd-online-collection.skd.museum/Details/Index/285930#
Ongeveer uitdezelfde tijd komt de vondst van het Gebreide Groninger
KinderKousje, onderzocht en beschreven door Constance Willems, in een lezing
die je gemakkelijk kunt nakijken:
http://www.knithats.de/html/groningen_kousje.html
De gildes van breiers – op verschillende momenten hebben ze
er verschillend uitgezien. In Parijs wordt het eerst breigilde genoemd in 1294,
in Engeland in 1494
Breigilden – meesterproef – reizen – tapijt https://www.vam.ac.uk/articles/the-history-of-hand-knitting
(dit voorbeeld is uit 1781) https://www.thecraftygentleman.net/2015/08/16/history-of-knitting-guilds/
Gebreid tapijt Metropolitan Museum of Art: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/217400
- zwart/wit foto
Gebreid tapijt uit 1674 (gerenoveerd in 1760?) in Nationaal Museum Wroclaw (breslau). Deze
foto heb ik uit het boek Rondom Textiel 2, van Henriëtte Beukers.
En de schildepenning is via het blog
https://rovingcrafters.com/2015/06/17/knitting-for-a-living-the-medieval-knitting-guilds/
De uitvinding van de breimachine was al in de 16de eeuw, door
William Lee of Calverton. Hier staat zijn (Engelstalige) verhaal te lezen:
https://www.scribd.com/document/265556886/Footwear-Stocking-Frames
En hier is een film over de werking van de breimachine te
zien, opgenomen in een breimachine-museum in Engeland:
Het mooie, gebreide ‘vest’, onderhemd, uit de 17de
eeuw in Engeland, dat wellicht van Charles I is geweest. Het is niet meer na te
gaan, het gebreide, blauw zijden hemd, werd regelmatig uitgeleend aan vrienden en
de vlekken die erin zitten, zijn door de eeuwen heen ontstaan. Hier is er meer
over te lezen (Engels): https://collections.museumoflondon.org.uk/online/object/88989.html
Het is
een kwetsbaar object, het is niet altijd te zien.
Het andere vest (hier een detail) ligt in het Victoria &
Albert museum (in depot):
http://collections.vam.ac.uk/item/O129527/jacket-unknown/
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Texelse sokken: Kade bij Texel. In 2014 werd er een jurk en
een paar kousen opgedoken. Die zijn te zien in het museum in Oudeschild.
Onder leiding van Chrystel
Brandenburg en Constance Willems zijn deze kousen gereconstrueerd. Zuzana Baakman
was als één van de eerste klaar met de kous.
https://www.facebook.com/watch/live/?v=1823392351101931&ref=watch_permalink en https://www.kaapskil.nl/actueel/nieuws/koninklijke-garderobe-uit-17e-eeuw-gevonden-in-de-waddenzee/
Over het scheepswrak (Palmhoutwrak):
https://www.zeegeschiedenis.nl/2019/08/13/rapportage-over-het-maritiem-archeologisch-onderzoek-aan-het-palmhoutwrak-bij-texel/
De mutsen van de
walvisvaarders:
Ze spreken tot de verbeelding! Ze zijn te zien in het Rijksmuseum:
https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/NG-2006-110-9
Het (B)Rijksmuseumblog gaat in op de conservatie: http://brijksmuseum.blogspot.com/
Meer informatie over de walvisvaarders:
https://www.rijksmuseum.nl/nl/stories/podcast-in-het-rijks/story/mutsen-van-walvisvaarders-uit-spitsbergen
(Een interview door Janine Abbring)
En als je zelf wil gaan breien: https://www.ravelry.com/patterns/library/voyageur-cap
Maar ze zijn ook kant en klaar te koop: https://www.sallypointer.com/historic-hats
En voor een idee, hoe het er op Spitsbergen aan toe gaat:
Webcam Spitsbergen: live: https://www.spitsbergen-svalbard.com/photos-panoramas-videos-and-webcams/spitsbergen-webcams.html
(het is er al donker)
Gezegdes
met ‘breien’ en ‘wol’
https://lerenbreien.wordpress.com/spreuken/
Je moet een schaap scheren als het wol heeft - kies het
juiste moment
Hij twist om de geitenwol - ruzie om een kleinigheid
Door de wol geverfd - ervaren zijn
Veel geschreeuw maar weinig wol - wel drukte, maar weinig
resultaat
Er een punt aan breien - een
oplossing forceren
Haken (Hekelen in de 19de eeuw):
Het vroegst bekende haakpatroon van Nederland (en wellicht
Europa) is gepubliceerd in de Penélopé in 1823. Die is op
Google Books te vinden: https://books.google.nl/books?id=PtFeAAAAcAAJ&pg=PA93&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
Penélopé stond onder
redactie van de weduwe, schrijfster en kostschoolhoudster Anna Barbara van
Meerten-Schilperoort. Deze eenvrouwsonderneming maakte het eerste geslaagde
vrouwentijdschrift in Nederland, dat na veertien jaar acht dikke boekdelen
vulde
https://www.kb.nl/themas/tijdschriften/penelope
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Barbara_van_Meerten-Schilperoort
Antje van Meerten Als aandenken aan deze vrouw, die bij haar overlijden
"de kroon van Gouda" werd genoemd, werd een gedenkteken in de St.-Janskerk te Gouda
geplaatst.
Een
uitleg over ‘slipstitch’, schaapherderssteek, een vroege vorm van haken: https://www.designingvashti.com/learn/scope-of-slip-stitch-crochet/ door DesigningVashti
Eerste breischolen:
Matresses , weduwes kunnen zo iets bijverdienen (eind 18de,
begin 19de eeuw). Evelien Verkerk schrijft er uitgebreid over: https://nederlandsgebreid.org/2016/07/29/meisjes-leren-breien-1804/
“Want aanvankelijk vinden kinderen
meestal in het breien niet veel aangenaams. Op welke vrolijke toon men hen ook
het bekende Insteken, omslaan, doorkruipen, laat afgaan! mag
voorhouden, zij krijgen verdriet in een werk, dat onder de handen van een
eerstbeginnende zo langzaam vordert.”
Een breirol (of steken voor een
breirol) zijn hier te vinden:
De oude breirol van het TRC: https://trc-leiden.nl/trc-needles/individual-textiles-and-textile-types/samplers/knitting-sampler
Evelien Verkerk heeft steken onderzocht:
http://nederlandsgebreid.nl/stekenalbum.html
Carla Meijsen heeft SamplerM gemaakt, en uitgeschreven tot
een boekje. Hier lees je er meer over en kom je bij de links om het te kopen: http://lifenknitting.net/?p=14799
En op pinterest heb ik een pagina met breirollen –
pronkrollen – samplers –
https://nl.pinterest.com/codelief/breirol/
19de eeuw: Breien wordt een hobby voor midden en
hogere klasse – de eerste breiboeken verschijnen: https://archive.org/details/victorianknittingmanuals?sort=-date
En de tijdschriften waar patronen in staan, zoals de Aglaia
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aglaja_(tijdschrift)
Accessoires is alles, deze antiquairs schrijven er leuk over
https://blog.zilver.nl/breien-zilveren-breipendoppen-breipenschedes/
En bijvoorbeeld de zilversmid Jan van Wijk uit Amsterdam
maakte het wolmandje https://blog.zilver.nl/kluwenhouders-zilveren-wolmandjes/
Ananas
reticule: https://www.kci.or.jp/en/archives/digital_archives/1800s_1810s/KCI_052
Een Spaans patroon voor de onbevreesden onder ons: https://web.archive.org/web/20090220063920/http://www.gancedo.eu/Bolso_pina.pdf
IN de 19de eeuw handwerkten de dames van de
hogere stand graag. Met veel inspiratie uit de Penelopé, Agiglia en De
Gracieuse. Die zijn nog online terug te vinden:
